czyli… SZTUKA MÓWIENIA “NIE”

Temat, który krąży wokół nas każdego dnia. Podejmujemy setki decyzji, które wpływają na jakość naszego życia, na to, jak jesteśmy odbierani przez innych i co myślimy o sobie. Asertywność, mówienie „nie”, stawianie granic i umiejętność odmawiania w zgodzie ze sobą pozwalają zachować równowagę między naszymi potrzebami a relacjami.

Asertywność a kultura i różnice społeczne

Badania międzykulturowe pokazują, że w społeczeństwach kolektywistycznych ludzie mają mniejszą skłonność do bezpośredniego mówienia „nie”. W Europie łatwość wyrażania odmowy różni się w zależności od regionu – w krajach nordyckich i zachodnich, gdzie silniejszy jest indywidualizm, asertywność w codziennym życiu i bezpośredniość są wyraźniej obecne (Haus i in., 2004).

Natomiast w Europie Wschodniej i Południowej, gdzie więzi społeczne i rodzinne mają większe znaczenie, odmawianie w pracy i w relacjach bywa trudniejsze i częściej otoczone kontekstem łagodzenia lub unikania konfrontacji (Triandis, 2001). Pokazuje to, że granice i umiejętność odmawiania nie są czymś oczywistym – zależą od wartości i tradycji społecznych.

Polska perspektywa – trudność w odmawianiu

W naszej kulturze dość trudno jest nam mówić „nie”. Uczona nas: „bądź grzeczna”, „daj cioci całusa”, albo po prostu: „idź i zrób to”, bez możliwości odmowy.

Bardzo często w moim gabinecie spotykam osoby, które nie potrafią odmówić. Robią coś kosztem siebie, depcząc po własnych potrzebach i wartościach. Często czują przy tym zmęczenie, frustrację i poczucie, że inni ich nie szanują. Takie życie potrafi być przytłaczające – pełne codziennego napięcia, ciągłego poświęcania siebie i poczucia, że trzeba zrobić “coś”, żeby zasłużyć na…. Takie osoby pragną zadowolić wszystkich dookoła, a mają wrażenie, że są niedoceniane i ignorowane. Z czasem pojawia się niska samoocena i trudność w podejmowaniu decyzji zgodnych z własnymi pragnieniami.

Z drugiej strony, asertywność bywa mylona z kategorycznym, niekiedy ostentacyjnym „NIE”, które rani innych. Takie zachowanie zamiast budować szacunek, często wywołuje opór, złość lub poczucie odrzucenia u drugiej osoby, a my sami możemy czuć się winni i niezręcznie. Jak więc znaleźć równowagę i czasem odmówić, w sposób elegancki i bez ranienia drugiej osoby?

„Nie” między wierszami – unikanie odmowy a manipulacja

Wiele osób, chcąc uniknąć konfrontacji, sięga po półśrodki: wymówki, odwlekanie decyzji, obiecywanie „zobaczymy później”. Choć wydaje się to łagodniejsze, w rzeczywistości bywa odbierane jako manipulacja. Druga osoba dostaje sprzeczny komunikat – z jednej strony brak odmowy, z drugiej brak prawdziwego „tak”. Taka niepewność może mocno komplikować relacje i być odczytana jako ukryta zgoda, co prowadzi do frustracji lub konfliktu.

„Nie” – kiedy pomaga, a kiedy rani?

Dobre strony bezpośredniego odmawiania

Jasność i przejrzystość – druga osoba wie, na czym stoi.
Oszczędność czasu i energii – komunikujesz swoje granice wprost.
Budowanie szacunku – mówisz „nie” z szacunkiem, inni uczą się liczyć z Tobą.
Wewnętrzna spójność – nie musisz udawać ani tłumaczyć się z decyzji sprzecznych z Twoimi potrzebami.

Trudniejsze strony bezpośredniego odmawiania

Ryzyko zranienia drugiej osoby – odmowa może być niezrozumiana lub odebrana jako atak.
Możliwość konfliktu – często spotykamy się z czyimiś oczekiwaniami z taką mocą, że ciężko jest nam “ustać” w naszym “nie”. Inni mogą chcieć narzucać nam obowiązek spełniania ich oczekiwań.
Własny dyskomfort – w kulturze, gdzie mieliśmy wpojone, że nie mamy prawa odmawiać, mówienie “nie” może wywołać poczucie winy lub lęk przed odrzuceniem.

Sztuka mówienia „nie”

Poczucie własnej wartości i wybieranie swojego „tak”

Umiejętność mówienia „nie” i świadomego wybierania swojego „tak” jest ściśle związana z poczuciem własnej wartości. Badania pokazują, że spokojna, życzliwa odmowa zwiększa poczucie własnej wartości i wewnętrzną spójność (Speed, Goldstein & Goldfried, 2018).

Mówienie „nie” nie oznacza egoizmu. Jasna, ale delikatna odmowa daje wewnętrzną spójność i uczy, że dbając o siebie, dbamy także o relacje.

W mojej pracy z kobietami często widzę ulgę, jaką daje odkrycie, że można mówić „tak” i „nie” w sposób naturalny, w zgodzie ze sobą – bez poczucia winy, z szacunkiem dla siebie i innych.

Budując poczucie własnej wartości, danie sobie prawa do decyzji w zgodzie ze sobą, jasne i przejrzyste komunikowanie tego, podnosi poziom naszego funkcjonowania z innymi.

Dokładnie wiem, jak wygląda życie osoby, która nie potrafi odmawiać. Na szczęście jest to umiejętność, której można się nauczyć. Sama, wprowadzając ją w moje życie, byłam przerażona możliwymi konsekwencjami. Naprawdę myślałam, że świat się zawali, a wszyscy będą na mnie źli. I faktycznie – niektórzy, którzy mnie nie szanowali, obrazili się. Natomiast cała reszta wspaniałych osób wokół mnie była wdzięczna za jasny przekaz. Wtedy pojawia się możliwość ustaleń dobrych dla każdego. Ale u podstawy było zbudowanie dobrej relacji ze sobą, poczucia własnej wartości i danie sobie prawa do bycia sobą.

Ćwiczenie: Jak elegancko powiedzieć „nie”

Bądź ze sobą, a nie z “regułkami”. To ćwiczenie może być podpowiedzią, a nie gotowym szablonem. Wykorzystaj własne słowa. Zadaj sobie pytanie i poczekaj na swoją odpowiedź. Ona jest w Tobie. Czasem cicha, ale jest.

Pamiętaj, że nie ma jakiś odgórnie spisanych wzorców, które POWINNY być.

Wybierz sytuację – pomyśl o czymś, na co zwykle trudno Ci odmówić (np. prośba koleżanki o przysługę, dodatkowe zadanie w pracy).
Zastanów się nad swoim „tak” i „nie” – co w tej sytuacji jest dla Ciebie naprawdę ważne, a co robisz z poczucia obowiązku?

Możesz zadawać sobie inne pytania (znajdziesz je w tym artykule

3. Ułóż swoje zdanie:

– Wyraź swoją odmowę jasno, ale delikatnie: „…ale w tej chwili się tym nie zajmę.” lub ” Nie zajmę się tym” – jeżeli zupełnie nie chcesz tego zrobić.

4. Zaproponuj alternatywę lub wyjaśnij powód: „Może mogę pomóc Ci w przyszłym tygodniu, kiedy będę mieć więcej czasu.”

5. Przećwicz na głos – poczuj, jak brzmi Twoje „nie” w naturalny, spokojny sposób.

Efekt: uczysz się mówić „nie” w sposób elegancki, bez poczucia winy, z szacunkiem dla siebie i drugiej osoby.

Refleksje nad trudnymi sytuacjami

Czasem trudno odmówić, szczególnie gdy czujemy, że jesteśmy komuś coś winni albo od kogoś zależy nasza sytuacja. Warto w takich momentach zadać sobie pytania:

Czy zgadzam się, bo naprawdę chcę, czy z poczucia zobowiązania lub strachu przed reakcją drugiej osoby?
Gdzie kończy się moja wdzięczność, a zaczyna przekraczanie moich własnych granic?
Jak wyglądałoby moje „nie”, gdybym mogła je wyrazić wprost, a mimo wszystko z szacunkiem dla drugiej strony?
Czy moje „tak” jest prawdziwym wyborem, czy jedynie sposobem na uniknięcie konfliktu lub poczucia winy?

I być może nie od razu znajdziemy odpowiedzi na te pytania, ale zadanie ich, pozwala lepiej zrozumieć siebie i swoje potrzeby – to pierwszy krok do odkrycia, że możemy mówić „tak” i „nie” w sposób spokojny i świadomy, nie raniąc siebie ani innych.

Odmawianie a własne wartości

Czasem robimy coś, choć nie mamy na to ochoty. Na przykład nie chce Ci się przewieźć cioci, ale wartości, które wyznajemy np. pomoc, rodzinność, przynależność, podpowiada nam, że to ważne.

Granica między robieniem czegoś w zgodzie ze sobą albo wbrew sobie może być cienka. Mi osobiście pomagają pytania:

Czy to, co robię, naprawdę wynika z moich wartości, czy raczej z narzuconych powinności lub presji?
Czy moje „tak” wyraża to, kim chcę być, czy jedynie jest sposobem na uniknięcie konfliktu lub poczucia winy?

Świadomość własnych wartości pomaga dostrzec, że nie każde „nie” oznacza egoizm, a „tak” nie musi być poświęceniem.

Podsumowanie

Mówienie „tak” i „nie” w zgodzie ze sobą nie zawsze jest łatwe, ale jest kluczem do równowagi między potrzebami własnymi a relacjami. Umiejętność odmawiania w zgodzie ze sobą, stawiania granic z szacunkiem i świadomej asertywności pozwala czuć się pewniej i bardziej autentycznie.

Zapraszam na moje sesje i warsztaty eleganckiej asertywności, gdzie w przyjaznej atmosferze i ze wsparciem krok po kroku uczymy, jak mówić „tak” i „nie” naturalnie, bez poczucia winy, w zgodzie z własnymi wartościami.

Jestem z Tobą

Dorota